Jazzpianist Bill Evans nam een van zijn beste opnames op in Hilversum
Ontdekt: een van de allerbeste concertregistraties van de Amerikaanse jazzpianist Bill Evans. Opgenomen in Hilversum. Hilversum, ja. De Volkskrant legt uit waarom iedereen naar Evans moet luisteren.
Volkskrant | Gijsbert Kamer | 28 september 2017
Bill Evans | Foto ANP
Iedere jazzliefhebber kent Bill Evans, want hij is het die op de beroemdste jazzplaat uit de geschiedenis, Kind Of Blue (1959) van Miles Davis, in vier van de vijf nummers piano speelt. Miles Davis was een groot bewonderaar van Evans, wiens pianoklank hij in zijn autobiografie omschreef als ‘kristallen noten of het sprankelende water van een heldere waterval’.
Evans (1929-1980) vormt samen met Davis en saxofonist John Coltrane een illuster rijtje muzikanten van wie elke opgespoorde geluidsopname reuring veroorzaakt onder jazzliefhebbers.
Het aantal heruitgaven, box-sets en al dan niet brak opgenomen concert-cd’s overwoekert al lang de bij hun leven verschenen discografie. Van Bill Evans is inmiddels een veelvoud beschikbaar van de pakweg vijftig platen waarop hij te horen was tijdens zijn leven als bandleider.
Niet alles is even belangwekkend, maar recentelijk verschenen er twee cd’s, waaronder één niet eerder opgemerkte opname uit Nederland, en een mooie documentaire, die nieuw licht werpen op Evans’ leven en werk. Ze doen je beseffen hoe prachtig, troostrijk en uniek zijn muziek was.
Bill Evans: Another time the Hilversum concert
Martin Bril omschreef Evans’ geluid poëtisch in Een Plek Onder De Zon uit 2006: ‘Zoals het koolzuur (of is het kinine?) boven het glas danst als je tonic net hebt ingeschonken, zo klinkt Bill Evans, maar dan in slow motion. Het is zo zuiver dat het bijna niet meer is.’
Die zuiverheid, die tintelende gewichtsloze noten kwamen tot stand door de fluweelzachte aanrakingen van Evans: ze komen terug in alle loftuitingen over de pianist, verzameld door documentairemaker Bruce Spiegel voor zijn documentaire Bill Evans – Time Remembered, online te zien. Het is een klassiek opgezet, chronologisch verteld levensverhaal. Evans wordt geportretteerd als een getormenteerd persoon, die al vroeg in zijn leven zijn toevlucht zocht in heroïne.
Eind jaren vijftig, nog voor zijn 30ste, was hij verslaafd. Evans was toen nog een betrekkelijk onbekende muzikant die in New York zijn weg probeerde te vinden. Wat precies de demonen waren die hij probeerde te verjagen, is nooit helemaal duidelijk geworden.
Een ingrijpende dag in Evans’ leven was in elk geval, zo laat Spiegel zien in zijn film, 6 juli 1961. Op die dag kwam bassist Scott LaFaro om bijeen auto-ongeluk, slechts 25 jaar oud. Hij speelde samen met drummer Paul Motian in het Bill Evans Trio, een van de beste pianotrio’s uit de jazzgeschiedenis.
Tien dagen voor zijn dood had het trio nog geglorieerd in de New Yorkse jazzclub Village Vanguard. De beste opnamen verschenen op twee lp’s die nog altijd tot de mooiste jazzplaten worden gerekend: Sunday at the Village Vanguard en Waltz for Debby.
Platen die, behalve dat ze zwelgen in schoonheid, ook onderstrepen dat Evans het begrip ‘pianotrio’ van een nieuwe betekenis had voorzien. Voordat hij met LaFaro en Motian van zich deed spreken, bestonden pianotrio’s vooral uit pianisten die zich lieten begeleiden door een bassist en een drummer, die meestal gedwee de pianist volgden.
Bill Evans: Some other time the lost session from the black forrest
Bill Evans | Foto RV
Evans wilde een bassist en een drummer die zelf ook het voortouw konden nemen; muzikanten die gelijkwaardig waren aan de pianist. Met z’n drieën een nieuw instrument vormen, dat is wat Evans wenste – en voor elkaar kreeg.
Scott LaFaro was een briljant bassist, die zijn snaren zo krachtig, vingervlug en melodieus beroerde, dat het soms leek of hij een gitaar bespeelde. En dan was er ook nog die geweldige drummer Paul Motian, elegant en dwingend diende hij Evans en LaFaro van repliek. De studioplaten Portrait In Jazz (1959) en Explorations (1961) delen met voornoemde live-platen een zeggingskracht die zelden is overtroffen.
De plotselinge dood van LaFaro bracht Evans volledig van zijn stuk. Hij zou een half jaar geen piano meer aanraken. Er kwamen en gingen diverse bassisten, onder anderen Gary Peacock en Chuck Israels. Maar de chemie tussen bas, piano en drums was nooit meer zo sterk. Geen trio van Evans kon in de schaduw staan van dat uit de jaren 1959-1961. Althans, dat werd altijd aangenomen.
Die twee akkoorden
Een van Bill Evans’ mooiste nummers is Some Other Time, oorspronkelijk een compositie van Leonard Bernstein voor de musical On The Town (1944). De twee akkoorden waarmee Evans het nummer inzette, gebruikte hij vaker, zoals in Peace Piece en in het overbekende nummer Flamenco Sketches op de plaat Kind of Blue (1959) van Miles Davis. Dat intro is onmiskenbaar van Bill Evans, maar de eer ging naar Davis. Evans zou Peace Piece zelden of nooit meer spelen, maar Some Other Time bleef een hoogtepunt in zijn optredens.
Maar toen verscheen vorig jaar ineens de dubbel-cd Bill Evans: Some Other Time – The Lost Session From The Black Forrest. Het ging om een studio-opname uit Duitsland, uit 1968, die zelfs door Evans-biografen nog niet eerder was opgemerkt. Evans is te horen met Eddie Gomez op bas en Jack DeJohnette op drums.
Van dit trio bestond tot voor kort maar één plaatopname, At The Montreux Festival, vijf dagen eerder gemaakt dan die in het Zwarte Woud. De Duitse sessie scheen onverwacht nieuw licht op Evans’ muziek. Zoals dit trio tijdens deze sessie speelde, was werkelijk ongehoord. Eddie Gomez was misschien wel de enige juiste opvolger van LaFaro. Hij zou elf jaar bij Evans spelen. Maar dat hij Evans samen met DeJohnette tot zulke grote hoogten kon stuwen, was toch een verrassing.
De opnamen uit het Zwarte Woud, opgespoord door het Amerikaanse Resonance-label, laten een trio horen waarin de rollen gelijk verdeeld zijn. DeJohnette streelt zijn cimbalen en strijkt met zijn brushes met een zeldzame tederheid. Maar hij neemt ook regelmatig zelf het heft in handen om, al dan niet samen met Gomez, even te ontsnappen uit de door Evans zo zorgvuldig gespeelde melodie.
Bill Evans | Time Remembered
Documentaire Time Remembered | Bruce Spiegel
De kracht van dit trio werd onderstreept toen enkele maanden na de uitgave van de alom bejubelde sessie, nóg een concertopname van dit trio werd gevonden. Die bleek slechts twee dagen na de Zwarte Woud-sessie te zijn opgenomen. In Hilversum.
Another Time – The Hilversum Concert, dat onlangs eveneens is verschenen bij platenmaatschappij Resonance, is een van de allerbeste live-cd’s van Bill Evans. DeJohnette krijgt of neemt een nog grotere rol en klettert zo woest op zijn bekkens en trommels als je op Evans-platen maar zelden hoort.
De Hilversumse concertregistratie is bijzonder vanwege de exceptionele vorm waarin de bandleden verkeren, en ook vanwege de superieure kwaliteit. Krijg je bij de meeste concertopnamen vooral het gevoel naar een ‘opname’ te luisteren, op Another Time lijkt het alsof je midden tussen de drie muzikanten zit. Je bent aanwezig op het concert en het voelt alsof je Evans, Gomez en DeJohnette kunt aanraken. Dat is allemaal de verdienste van producer Joop de Roo en zijn technici André Louwerse en Cees Slage.
Na het rondje Zwitserland, Duitsland en Nederland, verkasten Evans, Gomez en DeJohnette naar Londen. Daar viel het trio uit elkaar, door toedoen van dezelfde man die Evans’ carrière tien jaar eerder zo’n impuls had gegeven, Miles Davis. Davis was in Londen, hoorde DeJohnette en wist dat dit een goede drummer voor hem was. DeJohnette vertrok bij Evans, die zijn drummer niks verweet. Daarvoor was de wederzijdse bewondering tussen Evans en Davis te groot.
Evans bleef zoeken naar een nieuw, ideaal trio. Hij vond het pas zo’n tien jaar later, met Marc Johnson op bas en Joe LaBarbara op drums. De opnamen die Evans eind jaren zeventig in deze bezetting maakte, laten weliswaar een ritmesectie horen die aan zijn wensen voldeed, zijn eigen spel had iets van de glans verloren. Evans vertrouwde meer op zijn techniek dan op zijn gevoel, leek het.
Kind of Blue (1959) | Miles Davis
Kind Of Blue (1959) van Miles Davis, in vier van de vijf nummers speelt Bill Evans piano.
De jaren zeventig waren zwaar voor hem geweest. In 1973 had Ellaine, de vrouw met wie hij tien jaar samen was (en die heroïne gebruikte) zelfmoord gepleegd. Zijn tweede vrouw, en moeder van zijn zoon Evan, Nenette Zazzara, had hem eind 1978 het huis uitgezet toen ze in weerwil van eerdere beloften een heroïnespuit had aangetroffen. Vier maanden later pleegde Evans’ twee jaar oudere broer Harry zelfmoord.
Bill Evans wil niet meer verder, valt terug in cocaïnegebruik (30 gram per week, vertelt de documentaire Time Remembered) en overlijdt op 15 september 1980, 51 jaar oud.
Hoe de Amerikanen de Nederlandse opnamen van Bill Evans opspoorden
Vorig najaar werd het Amerikaanse platenlabel Resonance benaderd door de Nederlandse jazzverzamelaar Jan van Schellen Dropvat. Hij had een cd-r met radio-opnamen uit Hilversum.
Daar hadden de mensen van Resonance wel oren naar. Maar hoe goed de opname ook klonk, Resonance gebruikt alleen originele bandopnamen. Daarvoor moesten ze in Nederland zijn. Ze zochten contact met jazzjournalist Bert Vuijsje, die het label doorverwees naar Frank Jochemsen, die graag geluidsarchieven doorspit. Jochemsen bemiddelde tussen Beeld en Geluid, waar de archieven zijn ondergebracht, en de Amerikanen. Jochemsen: ‘Resonance wil van alles het beste en brengt niks uit zonder de juiste foto’s, de juiste credits en boekjes met zo exact mogelijke informatie. Het betrof hier opnamen van de Nationale Radio Unie gemaakt door Joop de Roo in de Hilversumse Vara-studio.’
Bert Vuijsje tekende voor twee van de begeleidende teksten. Een over producer Joop de Roo en een over Bill Evans in Nederland. Vuijsje: ‘Ik was er in 1968 niet bij en wist ook niet dat Evans toen in Hilversum was, anders was ik zeker gegaan. In 1965 zag ik hem in het Amsterdamse Concertgebouw, dat was de eerste keer dat hij in Nederland was. ‘